نرخ بازگشت سرمایه یا ROI چیست؟ نحوه محاسبه

در دنیای کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری، یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که موفقیت یک تصمیم مالی را ارزیابی می‌کند، نرخ بازگشت سرمایه است. این معیار نشان می‌دهد که به ازای هر ریال سرمایه‌گذاری شده، چقدر سود به دست آمده است. به عبارت دیگر، ROI به شما کمک می‌کند تا بفهمید که آیا سرمایه‌گذاری شما سودآور بوده است یا خیر؛ ضمن اینکه میزان سودآوری آن را متوجه می‌شوید. در این مقاله، با مفهوم نرخ بازگشت سرمایه، نحوه محاسبه آن و کاربردهایش در تصمیم‌گیری‌های مالی آشنا خواهیم شد.

تعریف نرخ بازگشت سرمایه (ROI)

نرخ بازگشت سرمایه یا ROI مخفف عبارت Return On Investment و به معنای نسبت سود حاصله به میزان هزینه و سرمایه‌ صرف شده در کسب و کار است. به بیان ساده، معیاری است که این شاخص با محاسبه تفاوت بین سود حاصل از سرمایه‌گذاری و هزینه‌های انجام‌شده، نشان می‌دهد به ازای هر پولی که برای یک پروژه یا کسب‌وکار صرف یا سرمایه‌گذاری کرده‌اید، چقدر سود به دست آورده‌اید یا چقدر زیان به‌ همراه داشته است.

این شاخص که به صورت درصد بیان می‌شود، به شما کمک می‌کند تا بدانید چقدر از سرمایه‌گذاریتان به بازده تبدیل شده است؛ همچنین عملکرد سرمایه‌گذاری‌های مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید و تصمیمات بهتری بگیرید. سود حاصل از سرمایه‌گذاری در کسب و کار به این معنی نیست که به تنها به جنبه‌های مالی پرداخته شده است، بلکه می‌تواند به شما کمک کند تا برند خود را نیز تقویت کنید.

مزایای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه در موارد زیر خلاصه می‌شود:

• محاسبه ROI آسان است، چرا که برای تکمیل نیازمند ارقام کمی است.
• می‌توان عملکرد سرمایه‌گذاری خود را در طول زمان ارزیابی کرد و میزان پیشرفت یا پسرفت آن را متوجه شد.
• با کمک آن می‌توان فرصت‌های سرمایه‌گذاری مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد.
• با ارائه نرخ بازگشت سرمایه مناسب به سرمایه‌گذاران می‌توان باعث جذب سرمایه‌گذار و افزایش سرمایه شد.

بیشتر بخوانید: چطور برای کسب و کارمان سرمایه جذب کنیم؟

• با کمک این شاخص، می‌توان به‌طور دقیق میزان سوددهی هر سرمایه‌گذاری را اندازه‌گیری کرد.

در کل ROI یکی از معیارهای مهم و کلیدی برای ارزیابی سودآوری سرمایه‌گذاری‌هاست و در بسیاری از زمینه‌ها از جمله مدیریت مالی، بازاریابی، و پروژه‌های تجاری استفاده می‌شود. البته که باید علاوه بر مزایا به محدودیت‌های آن نیز توجه کرد و از آن به عنوان تنها معیار مورد استفاده قرار نداد. برای تصمیم‌گیری بهتر در مورد سرمایه‌گذاری، باید عوامل دیگری مانند ریسک، زمان بازگشت سرمایه و شرایط بازار را نیز در نظر گرفت.

اهمیت استفاده از ROI 

مطمئناً درک مفهوم بازگشت سرمایه و چگونگی محاسبه آن برای هر کسی که در دنیای تجارت و سرمایه‌گذاری فعالیت دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از ROI به دلایل زیر اهمیت دارد:

• کمک به ارزیابی سودآوری سرمایه‌گذاری‌ها
• امکان مقایسه گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری
• بهینه‌سازی هزینه‌ها و تصمیم‌گیری بهتر
• اندازه‌گیری عملکرد استراتژی‌های بازاریابی و تحلیل فروش
• کمک به جذب سرمایه‌گذاران و تأمین مالی
• پیش‌بینی رشد مؤثر و برنامه‌ریزی مالی

فرمول نرخ بازگشت سرمایه

فرمول نرخ بازگشت سرمایه به شما درصدی از سود یا زیان نشان می‌دهد که برای هر واحد سرمایه‌گذاری کسب کرده‌اید. در این فرمول سود خالص برابر با درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری منهای هزینه‌ها است.هزینه سرمایه‌گذاری مبلغی است که شما برای انجام پروژه یا خرید سهام یا هر نوع سرمایه‌گذاری دیگر پرداخت کرده‌اید. فرمول نرخ بازگشت سرمایه به دو روش قابل محاسبه است:

روش اول:

ROI = هزینه سرمایه‌گذاری / سود خالص (میزان بازگشت سرمایه - هزینه سرمایه‌گذاری) × 100

روش دوم:

ROI = [(ارزش فعلی سرمایه‌گذاری - هزینه اولیه سرمایه‌گذاری) / هزینه اولیه سرمایه‌گذاری] × 100

برای مثال، اگر شما 100 میلیون تومان در یک کسب و کار سرمایه‌گذاری کرده باشید و سود خالص آن 20 میلیون تومان باشد، ROI شما برابر با 20 درصد خواهد بود.

اطلاعات بیشتر: چه کسب و کارهایی در ایران سود خوبی دارند؟

سایر روش‌های محاسبه نرخ بازگشت سرمایه

پیش‌تر به روش استاندارد اشاره کردیم که ساده‌ترین فرمول  ROIاست. از آنجایی که محاسبه نرخ بازگشت سرمایه بسته به نوع کسب‌وکار، نوع سرمایه‌گذاری و شاخص‌های مالی مورد استفاده، می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود؛ در ادامه به سایر روش‌های محاسبه نرخ بازگشت سرمایه اشاره خواهیم کرد:

• روش محاسبه نرخ بازگشت سرمایه بر اساس ارزش زمانی پول: این روش به دو دسته روش ارزش خالص فعلی و روش نرخ بازده داخلی (نرخ ارزش فعلی خالص (NPV) = صفر) تقسیم می‌شود.

روش اول (Internal Rate of Return) سودآوری سرمایه‌گذاری را با در نظر گرفتن نرخ تنزیل (محاسبه ارزش فعلی پولی که در آینده دریافت می‌شود) محاسبه می‌کند.

روش دوم  یا Net Present Value به تحلیل‌گران مالی کمک می‌کند تا بازده سرمایه‌گذاری را در طول زمان ارزیابی کنند. این دو روش برای برای تحلیل پروژه‌های بلندمدت استفاده می‌شوند.

• روش محاسبه نرخ بازگشت سرمایه تعدیل‌شده بر اساس ریسک: این روش، ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری را درنظر می‌گیرد و با توجه به این مورد محاسبه می‌شود. روش گفته شده در سرمایه‌گذاری‌های پرریسک، مانند استارتاپ‌ها، بازار ارزهای دیجیتال و سهام کاربرد دارد.

• روش محاسبه نرخ بازگشت سرمایه بر اساس مدت‌زمان سرمایه‌گذاری: در این روش، نرخ بازگشت سرمایه با توجه به مدت‌زمان سرمایه‌گذاری محاسبه می‌شود. این روش سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت را مقایسه می‌کند.
• روش محاسبه نرخ بازگشت سرمایه در بازاریابی دیجیتال: در دیجیتال مارکتینگ، محاسبه نرخ بازگشت سرمایه اغلب برای سنجش اثربخشی کمپین‌های تبلیغاتی استفاده می‌شود. این روش بازدهی تبلیغات آنلاین مانند گوگل ادز، اینستاگرام و ایمیل مارکتینگ را بررسی می‌کند.

بیشتر بدانید: انواع بازاریابی اثربخش و تاثیرگذار

کاربردهای نرخ بازگشت سرمایه 

نرخ بازگشت سرمایه به عنوان راهنما برای تصمیم‌گیری بهتر در حوزه مالی عمل می‌کند. در ادامه، دو کاربرد اصلی نرخ بازگشت سرمایه در مدیریت مالی و بازاریابی دیجیتال بررسی شده است:

کاربرد ROI در مدیریت مالی

در دنیای مالی، این شاخص عددی یک ابزار همه کاره برای تحلیل عملکرد مالی به شماره می‌آید که به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا بازده سرمایه‌گذاری‌های خود را به طور دقیق اندازه‌گیری کنند. از ارزیابی بازدهی یک پروژه کوچک گرفته تا مقایسه عملکرد چندین سرمایه‌گذاری بزرگ، نرخ بازگشت سرمایه می‌تواند به شما یک دید کلی از وضعیت مالی کسب‌وکارتان بدهد تا از منابع مالی خود به بهترین شکل ممکن استفاده کنید.

کاربردهای نرخ بازگشت سرمایه در مدیریت مالی عبارتند از:

• محاسبه ROI عملکرد سرمایه‌گذاری‌ها را ارزیابی کرده و به شرکت‌ها کمک می‌کند تا بفهمند که سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف تا چه حد سودآور بوده است.
• این معیار کلیدی باعث می‌شود درباره درنظر گرفتن میزان بودجه تصمیم‌گیری بهتری انجام شود؛ این یعنی مدیران مالی با استفاده از آن می‌توانند منابع مالی را به پروژه‌هایی اختصاص ‌دهند که بیشترین بازدهی را دارند.
• این نرخ فرصت‌های سرمایه‌گذاری را از ابعاد مختلف مانند سرمایه‌گذاری در سهام، اوراق قرضه یا خرید دارایی‌های جدید مقایسه می‌کند؛ این کار موجب تصمیم‌گیری بهتر و انتخاب‌های هوشمندانه‌تر خواهد شد.
• بدیهی است در برخی مواقع کاهش هزینه‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی بر نرخ بازگشت سرمایه داشته باشد. به همین منظور شرکت‌ها می‌توانند استراتژی‌هایی را بررسی کنند که باعث کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌‌شود؛ سپس بهتر است تأثیر آن را بر بازده سرمایه‌گذاری ارزیابی کنند تا آگاهانه‌ترین تصمیم را بگیرند.

کاربرد ROI در بازاریابی دیجیتال 

ROI در بازاریابی دیجیتال یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش اثربخشی کمپین‌های تبلیغاتی و بازاریابی آنلاین است. با استفاده از این شاخص می‌توانید بودجه خود را به بهترین شکل ممکن مدیریت کرده و بازدهی کسب‌وکار خود را افزایش دهید.

برخی از کاربردهای ROI در بازاریابی دیجیتال شامل موارد زیر هستند:

• نرخ بازگشت سرمایه بازده تبلیغات دیجیتال را تحلیل می‌کند؛ به این معنی که کسب و کارها با بررسی آن می‌توانند تبلیغات در گوگل ادز، شبکه‌های اجتماعی و سایر کانال‌ها را بررسی کنند و متوجه شوند که کدام روش‌ها بیشترین بازده را داشته‌اند.
• هزینه‌های تبلیغاتی را بهینه‌سازی می‌کند. این یعنی اگر یک کمپین تبلیغاتی نرخ بازگشت سرمایه پایینی داشته باشد، تیم بازاریابی می‌تواند استراتژی خود را تغییر دهد و روی شبکه‌ها یا کانال‌های پرسودتر سرمایه‌گذاری کند.
• محاسبه این شاخص به اندازه‌گیری نرخ تبدیل مشتریان کمک می‌کند. یعنی مشخص می‌شود که هزینه‌های انجام‌شده در کمپین‌های بازاریابی چقدر منجر به افزایش فروش و درآمد شده‌اند.
• ROI عملکرد کانال‌های بازاریابی را قیاس می‌کند. مثلاً کمپین ایمیل مارکتینگ را با تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی مقایسه می‌کند؛ در نتیجه این کار می‌تواند به بهینه‌سازی استراتژی بازاریابی کمک کند.
• با کمک این معیار، تأثیر وفاداری مشتریان بررسی می‌شود. این یعنی سازمان‌ها می‌توانند ببینند که مشتریان وفادار چقدر به افزایش ROI کمک می‌کنند. به بیان ساده متوجه می‌شوند که مشتریان وفادار ارزش سرمایه‌گذاری دارند یا بی‌تأثیرند.

محدودیت‌های استفاده از ROI 

استفاده از روش محاسبه این شاخص کلیدی مزایایی را به همراه دارد، اما محدویت‌هایی نیز دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

محدودیت‌های روش محاسبه نرخ بازگشت سرمایه عبارتند از:

• عدم توجه به زمان: مدت‌زمان سرمایه‌گذاری را در نظر نمی‌گیرد؛ ممکن است برای ارزیابی دقیق سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت که بازده آن‌ها در طول زمان تغییر می‌کند، مناسب نباشد.
• عدم توجه به ریسک: هرچه انتظار بازدهی بیشتری از سرمایه‌گذاری خود داشته باشید، ریسک آن نیز بیشتر می‌شود؛ پس این یک اصل مهم در حوزه مالی است. از آنجایی که ROI  بخشی از معادله است، نمی‌تواند به تنهایی ریسک ذاتی سرمایه‌گذاری را درنظر گرفته و اندازه‌گیری کند. برای ارزیابی دقیق‌تر ریسک، باید از شاخص‌های دیگری نیز استفاده کرد.
• تحت تأثیر عوامل خارجی: عوامل خارجی مانند تورم (کاهش ارزش پول)، نرخ بهره (هزینه فرصت سرمایه‌گذاری - هزینه تأمین مالی کسب‌وکارها) و شرایط اقتصادی مانند رکود، رونق، سیاست‌های دولت و رویدادهای جهانی، شدت رقابت و تغییرات تکنولوژیکی یا نوآوری روی محاسبه نرخ بازگشت سرمایه تأثیرگذار است. در واقع، این عوامل می‌توانند بر ارزش دارایی‌ها، هزینه‌های عملیاتی و در نتیجه، بازده نهایی سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارند.
• سخت بودن محاسبه در برخی موارد: ممکن است به دلیل پیچیدگی‌های مالی محاسبه این شاخص در برخی موارد سخت باشد.

روش های تحلیلی جایگزین ROI

در عین اینکه نرخ بازگشت سرمایه یکی از پرکاربردترین شاخص‌ها برای ارزیابی سودآوری سرمایه‌گذاری‌ها است؛ اما گاهی محدویت‎‌های آن باعث ایجاد چالش‌هایی می‌شود. 

• بازده دارایی‌ها: ROA مخفف عبارت Return on Assets به معنی بازده دارایی‌هاست. این شاخص برخلاف ROI که تنها سود را نسبت به سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد، نشان‌دهنده این است که یک شرکت تا چه اندازه از دارایی‌های خود برای ایجاد سود استفاده می‌کند.

ROA = کل دارایی / سود خالص (میزان بازگشت سرمایه - هزینه سرمایه‌گذاری) × 100

• بازده حقوق صاحبان سهام: ROE مخفف عبارت Return on Equity به معنی بازده حقوق صاحبان سهام، میزان سودی را که شرکت برای سهام‌داران خود ایجاد کرده است، نشان می‌دهد. این شاخص مستقیماً بر عملکرد سهامداران تمرکز دارد.

ROE = حقوق صاحبان سهام / سود خالص × 100

• نسبت سود به هزینه: BCR مخفف عبارت Benefit-Cost Ratio به معنی اندازه‌گیری نسبت سود به هزینه است و نشان می‌دهد که آیا یک پروژه ارزش سرمایه‌گذاری دارد یا خیر. مزیت آن ارائه نسبت کل مزایا به هزینه‌هاست.

BCR = مجموع مزایای اقتصادی / مجموع هزینه‌های اقتصادی

• نرخ بازگشت سرمایه مشتری: CLV to CAC مخفف عبارت Customer Lifetime Value to Customer Acquisition Cost به معنی نسبت ارزش طول عمر مشتری (CLV) به هزینه جذب مشتری (CAC) در کسب‌وکارهای دیجیتال است. با بهره‌مندی از این معیار می‌توان متوجه شد که آیا هزینه‌های بازاریابی برای جذب مشتری مقرون‌به‌صرفه است یا خیر؛ در واقع مانند یک ترازو عمل‌کند که سود و زیان فعالیت‌های بازاریابی ما را نشان می‌دهد.

CLV to CAC = ارزش طول عمر مشتری / هزینه جذب مشتری

هرچند ROI یکی از رایج‌ترین شاخص‌ها برای تحلیل سرمایه‌گذاری است؛ اما گاهی روش‌های جایگزینی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم، می‌توانند تحلیل دقیق‌تر و کاربردی‌تری ارائه دهند. بنابراین، بسته به نوع کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری، استفاده از این معیارها می‌تواند تصمیمات مالی و مدیریتی را بهبود بخشد.

در این مطلب از مطالب وبلاگ پرتال درباره مفهوم نرخ بازگشت سرمایه یا ROI و نحوه محاسبه آن صحبت کردیم. اگر نظری درباره نرخ بازگشت سرمایه و روش محاسبه آن دارید، با پرتال درمیان بگذارید. در بخش دیدگاه‌ها، نظرات خود را مطرح کنید. در صورتی که سؤالی ذهن شما درگیر کرده است، با شماره 02191003383 داخلی 2 تماس بگیرید؛ کارشناسان این مجموعه پاسخگوی شما هستند.

سؤالات متداول

• نرخ بازگشت سرمایه (ROI) چیست؟

یک معیار مالی کلیدی است که برای ارزیابی سودآوری یک سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود. این شاخص به شما نشان می‌دهد که در ازای هر ریال یا دلاری که سرمایه‌گذاری کرده‌اید، چقدر سود یا زیان به دست آورده‌اید. ROI به صورت درصد بیان می‌شود و به شما کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد سرمایه‌گذاری‌های خود بگیرید.

• چگونه می‌توان نرخ بازگشت سرمایه را محاسبه کرد؟

برای محاسبه ROI، سود خالص سرمایه‌گذاری (تفاوت بین ارزش فعلی و هزینه اولیه) را بر هزینه اولیه تقسیم کرده و نتیجه را در 100 ضرب می‌کنیم تا به درصد نرخ بازگشت سرمایه برسیم.

• تفاوت بین ROI و سود خالص چیست؟

سود خالص مقدار کل سود پس از کسر تمام هزینه‌هاست، درحالی‌که ROI نسبتی است که سود خالص را نسبت به هزینه اولیه سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد و به‌صورت درصد بیان می‌شود.

• چرا در محاسبه ROI باید به زمان توجه کرد؟

زیرا دو سرمایه‌گذاری ممکن است ROI یکسانی داشته باشند، اما مدت‌زمان لازم برای دستیابی به آن بازده متفاوت باشد. بنابراین، در نظر گرفتن زمان به تصمیم‌گیری دقیق‌تر کمک می‌کند.

• چه عواملی می‌توانند بر ROI تأثیر بگذارند؟

عواملی مانند تغییرات بازار، هزینه‌های عملیاتی، استراتژی‌های بازاریابی، کیفیت محصولات یا خدمات، و کارایی مدیریت می‌توانند بر ROI تأثیرگذار باشند.